عصب‌کشی روشی است که به وسیله آن دندان‌هایی که به شدت پوسیده‌اند یا دچار عفونت شده‌اند را ترمیم و درمان می‌کند. زمانی که پالپ دندان که حاوی رگ‌های خونی و اعصاب دندان است، آسیب ببیند یا دچار عفونت شود؛ باید عصب‌کشی انجام شود. در طی عصب‌کشی پالپ دندان تخلیه شده، داخل دندان کاملا تمیز می‌شود و دندان مجددا پر می‌گردد.
اکثر افراد فکر می‌کنند عصب‌کشی بسیار دردناک است و به همین دلیل از آن می‌ترسند. اما در واقعیت عصب‌کشی مشابه پرکردن دندان بوده و درد بیشتری نسبت به آن ندارد. در کل درد و ناراحتی که فرد قبل از مراجعه به دندانپزشک متحمل می‌شود بسیار بیشتر از درد عمل عصب‌کشی است.
در این مقاله با مزایا، روش انجام، مراقبت‌های بعدی، عوارض و هزینه‌های عمل عصب‌کشی بیشتر آشنا می‌شوید. لازم به ذکر است که برای عصب‌کشی دندان آسیب دیده یا عفونت کرده، باید حتما به یک دندانپزشک ماهر و با تجربه مراجعه کنید. زیرا یک پزشک مجرب انواع روش‌های درمانی و عوارض احتمالی را می شناسد و می‌تواند آن‌ها را مدیریت کند. همچنین می‌تواند خطرات، عوارض جانبی و مدت زمان دوره نقاهت را به حداقل برساند.
مزایای عمل عصب‌کشی
درمان ریشه به روش عصب‌کشی مزایای متعددی دارد. که عبارت‌اند از:
- از منتقل شدن عفونت به دندان‌های دیگر جلوگیری می‌کند.
- علائم عفونت دندان را کاهش می‌دهد.
- خطر آسیب رسیدن به استخوان فک در اثر عفونت را کاهش می‌دهد.
- احتمال نیاز به کشیدن دندان را از بین می‌برد.
عمل عصب‌کشی توسط چه کسی انجام می‌شود؟
عصب‌کشی معمولا توسط دندانپزشک عمومی یا اندودنتیست ( متخصص درمان ریشه ) انجام می‌شود. دندانپزشکان عمومی معمولا می‌توانند دندان‌هایی که در قسمت جلویی دهان قرار دارند را درمان کنند؛ چون این دندان‌ها تعداد ریشه‌های کمتری دارند. اما اگر لازم باشد عمل عصب‌کشی روی دندانی که چند ریشه دارد یا دندانی که وضعیتش پیچیده شده، انجام شود؛ باید به یک متخصص درمان ریشه مراجعه کنید.
انتخاب دندانپزشکی که قرار است عمل عصب‌کشی را برایتان انجام دهد به عوامل مختلفی مانند: میزان سختی انجام عمل عصب‌کشی روی دندان شما و یا سطح توانایی‌های دندانپزشک در درمان نوع خاص عارضه دندانی شما، بستگی دارد. شما می‌توانید با دندانپزشک خود در این زمینه مشورت کنید و مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کنید.
علائمی که نشان می‌دهد شما به عصب‌کشی نیاز دارید
هر چند که ممکن است در برخی موارد فرد متوجه عفونت دندان خود نشود، اما اکثر افراد علائم خاصی را مشاهده می‌کنند. علائمی که نشان می‌دهد فرد به عصب‌کشی دندان نیاز دارد عبارت‌اند از:
- دندان دردی که از بین نمی‌رود: تعداد زیادی از عارضه‌های دندانی ممکن است موجب ایجاد درد شوند. اما اگر در عمق دندان خود درد احساس می‌کنید؛ احتمالا به عصب‌کشی نیاز خواهید داشت. در این موارد درد می‌تواند به فک، صورت و سایر دندان‌ها نیز سرایت کند.
- حساسیت به گرما و سرما: اگر هنگام نوشیدن قهوه داغ یا بستنی خوردن دچار دندان درد می‌شوید، احتمالا به عصب‌کشی نیاز پیدا خواهید‌کرد. به ویژه اگر این درد بیشتر از چند ثانیه طول می‌کشد.
- تورم لثه‌ها: هنگامی که دندانی دچار عفونت می‌شود، چرک در محل دندان جمع می‌شود. و این می‌تواند موجب التهاب و تورم لثه‌ها شود.
- ایجاد زوائد جوش مانند روی لثه: در صورت عفونت دندان ممکن است روی لثه جوش‌هایی ایجاد شود. اگر چرک دندان از طریق این جوش‌ها خارج شود، باعث به وجود آمدن طعم و بوی بد در دهان می‌شود.
- تورم فک: گاهی اوقات چرک دندان از طریق لثه خارج نمی‌شود. در نتیجه فک به طور قابل توجهی ورم می‌کند.
- تغییر رنگ دندان: اگر پالپ دندان آسیب ببیند و عفونت کند، رنگ دندان تیره می‌شود. چون در این صورت خون رسانی به دندان به خوبی انجام نمی‌شود.
- احساس درد هنگام فشار آوردن به دندان: اگر وقتی که غذا می‌خورید یا دندانتان را لمس می‌کنید، احساس درد دارید، احتمالا اعصاب پالپ دندان شما آسیب دیده‌است.
- دندان ترک خورده یا شکسته: اگر دندان در اثر حادثه، هنگام ورزش کردن یا حتی در اثر گاز گرفتن خوراکی‌های سفت ترک بخورد، باکتری‌ها به سادگی از طریق این ترک وارد دندان شده و به پالپ دندان آسیب می‌زنند.
- لق شدن دندان: ممکن است در دندانی که عفونت کرده، احساس لق شدگی داشته باشید. زیرا چرکی که در پالپ دندان عفونی وجود دارد می‌تواند باعث سست شدن استخوان‌های دربرگیرنده دندان شود.
آمادگی‌های لازم برای انجام عمل عصب‌کشی
قبل از انجام عمل عصب‌کشی، دندانپزشک به تمام سوالات در این زمینه پاسخ می‌دهد. در ادامه به چند مورد از کار‌هایی که باید قبل از عمل عصب کشی انجام دهید، اشاره می‌شود:
- تمامی دارو‌های خود را طبق دستور مصرف کنید: دندانپزشک احتمالا چند روز قبل از انجام عمل عصب‌کشی برای شما آنتی‌بیوتیک یا دارو‌های ضد التهابی تجویز می‌کند، به خصوص اگر عفونت دندان شما شدید باشد.
- سیگار نکشید: فراورده‌های تنباکو در روند بهبودی بدن اختلال ایجاد می‌کنند. پس سعی کنید چند روز قبل از انجام عمل عصب‌کشی سیگار نکشید و حتی در صورت امکان آن را به کلی ترک کنید.
- یک وعده غذایی کامل و سالم بخورید: از آنجایی که اثرات بی‌حسی موضعی به کار رفته در طی عمل عصب‌کشی تا چند ساعت باقی می‌ماند، بهتر است قبل از انجام عصب‌کشی غذا بخورید.
روش انجام عمل عصب‌کشی دندان
درمان ریشه به روش عصب‌کشی نیازمند یک یا چند بار مراجعه به مطب دندانپزشک است. دندانپزشکان و اندودنتیست‌ها می‌توانند عمل عصب‌کشی را انجام دهند. در اولین قدم و قبل از انجام عمل عصب‌کشی، دندانپزشک با اشعه ایکس از دندان مورد نظر تصویر برداری می‌کند. با این کار دندانپزشک از میزان آسیب وارد شده به دندان مطلع شده و از ضرورت انجام عصب کشی مطمئن می‌شود. همچنین در تصویر، دندانپزشک می‌تواند شکل کانال‌های ریشه دندان را به خوبی ببیند و نیز تشخیص دهد که آیا عفونت به استخوان‌های اطراف سرایت کرده یا خیر. در ادامه به مراحلی که در طول عمل عصب‌کشی طی می‌شود، می‌پردازیم:
- بی‌حسی: در ابتدا از بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن دندان عفونی و لثه‌های اطراف آن استفاده می‌شود. همچنین دندانپزشکان داروهایی مانند اکسید نیتروژن، آرامبخش‌های خوراکی و آرامبخش‌های داخل وریدی (IV) نیز در اختیار دارند. و اگر بیمار در طی عمل دچار اضطراب شد، می‌تواند با تشخیص دندانپزشک از آن‌ها استفاده کند. البته ممکن است بی‌حسی لازم نباشد چون اعصاب دندان از بین رفته است، اما اکثر دندانپزشکان ترجیح می‌دهند دندان را بی‌حس کنند تا بیمار آرامش بیشتری داشته باشد.
- قرار دادن سد دندانی: قبل از شروع عمل یک سد لاستیکی کوچک رو محلی که قرار است عمل عصب‌کشی انجام شود قرار داده می‌شود. این کار دندان مورد نظر را ایزوله کرده و آن را خشک و به دور از بزاق دهان نگه می‌دارد.
- ایجاد سوراخ: در این مرحله یک سوراخ کوچک در تاج دندان ایجاد می‌شود تا از طریق آن بتوان به پالپ دندان دسترسی داشت.
- خارج کردن پالپ دندان: در این مرحله دندانپزشک با استفاده از ابزار‌های ظریف دندانپزشکی، اعصاب، رگ‌های خونی، بافت داخل دندان و نیز چرک و باکتری‌های موجود در داخل دندان را تخلیه می‌کند.
- شکل دادن به کانال‌های دندان: پس از خارج کردن پالپ دندان، محفظه پالپ و نیز کانال‌های ریشه دندان باید کاملا تمیز و ضد عفونی شده و به کانال‌های دندان شکل داده شوند. این فرایند با استفاده از فایل‌های عصب‌کشی انجام می‌شود. مجموعه‌ای از فایل‌ها با قطر‌های متفاوت به ترتیب از قطر کم به زیاد وارد سوراخ ایجاد شده در دندان می‌شوند. این فایل‌ها در تمام طول کانال دندان حرکت کرده و دیواره‌های کانال‌های دندان را می‌خراشند. در طی این فرایند، دائما از آب یا هیپوکلریت سدیم برای شستوشو آلودگی‌های موجود در کانال دندان استفاده می‌شود.
وقتی که فضای داخلی دندان کاملا تمیز شد، دندان باید دوباره پر شود. برخی از دندانپزشکان ترجیح می‌دهند که یک هفته بعد از انجام عمل عصب‌کشی مجددا دندان را پر کنند. و اگر در داخل دندان عفونتی باقی مانده باشد، دندانپزشک روی آن را با مواد دارویی پانسمان می‌کند تا فضای داخل دندان از عفونت پاک شود. اما بعضی دیگر از دندانپزشکان ترجیح می‌دهند که دندان را در همان روزی که عصب‌کشی انجام شده، پر کنند. اگردرمان ریشه با روش عصب‌کشی در یک روز انجام نشود، دندان پزشک با یک پانسمان موقت فضای داخل دندان را پر کرده تا از آلوده شدن دندان تا مراجعه بعدی بیمار جلوگیری کند.
- پر کردن کانال‌های دندان: در این مرحله کانال‌های دندان با ماده ای انعطاف پذیر و لاستیکی به نام گوتا پرکا پر می‌شوند.
- پر کردن دندان: در مرحله بعد از یک ماده پرکننده موقتی برای پر کردن دندان استفاده می‌شود تا از ورود باکتری‌ها به داخل دندان جلوگیری شود.
- انجام مراحل نهایی ترمیم: در اکثر موارد برای حفاظت بهتر از دندان درمان شده و نیز بازیابی توانایی گاز گرفتن و جویدن لازم است دندان روکش شود. روکش تاج‌های دندان به طور سفارشی برای هر فرد طراحی و ساخته می‌شوند و ساخت آن‌ها حدود دو تا سه هفته زمان می‌برد. وقتی تاج دندان آماده شد، ماده پرکننده موقت از دندان خارج شده و تاج ساخته شده جایگزین آن می‌شود. ممکن است در برخی موارد بتوانید تاج دندان خود را در همان جلسه دریافت کنید.
بسته به میزان عفونت دندان، عصب‌کشی ممکن از بین یک تا دو جلسه زمان ببرد. به طور میانگین عمل عصب‌کشی بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان می‌برد. اما اگر قرار است که عمل عصب‌کشی روی دندانی بزرگ که چند کانال دارد انجام شود، ممکن است یک تا یک و نیم ساعت طول بکشد.
مراقبت‌های بعد از عمل عصب‌کشی
عمل عصب‌کشی درد شما را کاهش می‌دهد. تا زمانی که فرایند عصب‌کشی به طور کامل تمام نشده، بهتر است جویدن با دندان در حال ترمیم را به حداقل برسانید. این کار از آلوده شدن مجدد دندان جلوگیری می‌کند، همچنین مانع شکستن دندان قبل از تکمیل درمان می‌شود.
تا چند روز بعد از اتمام درمان ممکن است دندان به دلیل التهاب بافت‌های اطراف بسیار حساس باشد، بخصوص اگر دندان قبل از انجام عمل عصب‌کشی عفونت و درد داشته باشد. این حساسیت و احساس ناراحتی با مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن ( ادویل و موترین) یا ناپروکسن ( آلو) قابل کنترل است. اکثر بیماران از روز بعد می‌توانند فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرند.
پس از انجام عمل عصب‌کشی مجددا مراقبت از بهداشت دهان و دندان را از سر بگیرید. به این ترتیب که مرتب مسواک بزنید، از نخ دندان استفاده کنید و در فواصل زمانی مشخص به دندانپزشک مراجعه کنید. از آنجایی که دندان بعد از عمل عصب‌کشی، پر شده یا توسط روکش ترمیم می‌گردد، از ظاهر دندان مشخص نمی‌شود که عمل عصب‌کشی انجام شده است.
عصب‌کشی یک روش درمانی موفقیت آمیز محسوب می‌شود به طوری که در بیش از ۹۵ درصد موارد با موفقیت همراه است. این عمل نتایج ماندگاری دارد و اکثر دندان‌هایی که با روش عصب‌کشی درمان شده‌اند تا آخر عمر سالم باقی می‌مانند.
علائم یک عصب‌کشی نا‌موفق
در برخی موارد عصب‌کشی ممکن است با شکست مواجه شود و عوارضی به همراه داشته باشد. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که دندان بیش از حد آسیب دیده باشد. اگر عصب‌کشی با شکست مواجه شود می‌تواند علائم زیر را بروز دهد:
- درد.
- تورم لثه‌ها.
- چرک یا ترشح
- تغییر رنگ دندان.
- ایجاد زوائد جوش مانند روی لثه.
- ایجاد مشکلاتی برای سینوس‌ها.
عوارض درمان ریشه با روش عصب‌کشی
با وجود تلاش فراوان دندانپزشک در تمیز کردن و ترمیم دندان، باز هم ممکن است عفونت‌های جدیدی به وجود بیایند. برخی از دلایل بروز این اتفاق عبارت‌اند از:
- بیشتر بودن تعداد کانال‌های دندان از حد انتظار و تمیز نشدن یکی از آن‌ها.
- وجود یک ترک شناسایی نشده در ریشه دندان.
- به خوبی ترمیم نشدن دندان، که به باکتری‌ها اجازه می‌دهد مجددا وارد دندان شوند و ایجاد عفونت کنند.
- از بین رفتن مواد پر کننده داخل دندان در مرور زمان، دوباره به باکتری‌ها اجازه ورود می‌دهد.
در بعضی موارد درمان مجدد به روش عصب‌کشی ممکن است موفقیت آمیز باشد. اما در سایر موارد برای حفظ و نجات دندان باید جراحی ریشه را امتحان کرد. رایج‌ترین روش جراحی ریشه اپیکوکتومی یا برداشتن انتهای ریشه دندان است. این روش التهاب و عفونت اطراف ریشه دندان را تسکین می‌دهد. در طی این روش بافت لثه باز شده و بافت‌هایی که عفونی شده‌اند خارج می‌شوند. البته گاهی اوقات لازم است علاوه بر بافت‌های عفونی بخش انتهایی ریشه دندان هم برداشته شود. در این صورت از یک ماده پر کننده کوچک برای بستن انتهای ریشه دندان استفاده می‌شود.
روش‌های جایگزین برای عصب‌کشی
حفظ دندان طبیعی در صورت امکان مهم ترین گزینه است. دندان‌های طبیعی به شما کمک می‌کنند تا بتوانید غذا‌های متنوع‌تری بخورید و برای داشتن تغذیه مناسب ضروری هستند. درمان ریشه به روش عصب کشی تنها گزینه درمانی است.
تنها جایگزین این روش کشیدن دندان است. دندان با بریج، ایمپلنت یا پروتز متحرک جایگزین می‌شود تا از مختل شدن جویدن و نیز لغزش و حرکت دندان‌های مجاور جلوگیری شود. این جایگزین‌ها نه تنها از عصب‌کشی گران‌تر هستند، بلکه روند درمان طولانی‌تری دارند و نیز نیازمند انجام یکسری اقدامات برای حفاظت از دندان‌های مجاور و بافت‌های اطراف هم هستید.
از آنجایی که دلایل عمده آسیب و عفونت پالپ دندان شامل پوسیدگی عمیق دندان، انجام جراحی‌های دندانپزشکی متعدد و پر کردن زیاد دندان می شوند، می‌توان با رعایت اصول بهداشت دهان و دندان( مسواک زدن دوبار در روز، استفاده از نخ دندان و استفاده از دهانشویه ضد عفونی کننده حداقل یکبار در روز) احتمال نیاز به عمل عصب‌کشی را به حداقل رساند. همچنین می‌توان از آسیب‌های ناشی از ورزش هم به وسیله محافظ دهان جلوگیری کرد.
هزینه درمان ریشه به روش عصب‌کشی
بسته به اینکه مشکل دندان چقدر پیچیده است و کدام دندان آسیب دیده، هزینه‌ها می‌تواند متفاوت باشد. درمان دندان‌های مولر( دندان‌های بزرگ) بسیار سختتر است درنتیجه معمولا هزینه بیشتری را به همراه دارد. اکثر بیمه‌های دندانپزشکی، عصب‌کشی را پوشش نمی‌دهند.
اما به طور کلی هزینه‌های درمان ریشه و ترمیم دندان طبیعی به وسیله عصب‌کشی از کشیدن دندان و تهیه جایگزین برای آن کمتر است. دندان کشیده شده باید حتما با بریج یا ایمپلنت جایگزین شود تا عملکرد جویدن مختل نشود و دندان‌های اطراف دچار جا به جایی نشوند. هزینه این روش‌ها بیشتر از درمان ریشه و ترمیم دندان است.
سوالات متداول
چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کنیم؟
اگر متوجه علائمی مانند دندان درد، تورم، مزه نامطبوع در دهان و سایر نشانه‌های عفونت دندان که در بالا ذکر شد شدید، سریعا به دندانپزشک مراجعه کنید. هر چه سریع تر عفونت دندان درمان شود، شانس بیشتری برای حفظ دندان وجود دارد. لازم به ذکر است که مراجعه مرتب به دندانپزشک می‌تواند احتمال بروز عفونت را تا حد زیادی کاهش دهد. چون در طی این معاینه‌های مستمر، دندانپزشک خیلی زود از مشکلات دندان‌ها مطلع می‌شود و از وخیم تر شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
نتایج حاصل از عمل عصب‌کشی تا چه مدت دوام دارد؟
نتایج عصب‌کشی هم مانند تمام روش‌های درمانی دندان پزشکی قابل تضمین نیست. اما با این حال اگر عصب‌کشی کامل و درست انجام شود، نتایج آن می‌تواند تا مدتی طولانی، حتی تا آخر عمر هم باقی بماند.
آیا می‌توان بعد از انجام عمل عصب‌کشی سیگار کشید؟
این کار اصلا توصیه نمی‌شود. از آنجایی که سیگار کشیدن در روند بهبودی بدن اختلال ایجاد می‌کند، ممکن است در آینده دوباره مجبور به انجام یکسری اقدامات دندانپزشکی شوید.
چه زمانی می‌توانیم به سر کار، مدرسه و دیگر فعالیت‌های روزانه بازگردیم؟
در اکثر موارد افراد می‌توانند یک روز بعد از انجام عمل عصب‌کشی به محل کار و مدرسه برگردند و فعالیت‌های خود را از سر بگیرند. اما اگر در طول عمل عصب‌کشی داروی آرامبخش دریافت کرده‌اید ممکن است برای بهبودی کامل لازم باشد یک یا دو روز بیشتر استراحت کنید.
چه مراقبت‌های باید بعد از عصب‌کشی انجام شود؟
بعد ازعمل عصب‌کشی مهم‌ترین کار تمیز نگه داشتن دهان است. شما باید بعد از عمل مرتب مسواک بزنید، نخ دندان بکشید و از یک دهانشویه ضد عفونی کننده برای از بین بردن میکروب‌ها استفاده کنید. اگر پانسمان موقت در دندان شما قرار دارد و هنوز روکش دندانتان را تحویل نگرفته‌اید بهتر است از جویدن با دندانی که عصب‌کشی شده خودداری کنید.
بهبود کامل دندان پس از عصب‌کشی چقدر طول می‌کشد؟
معمولا بهبود دندان پس از عصب‌کشی کمتر از یک هفته طول می‌کشد. ممکن است بعد عصب‌کشی تا چند روزی احساس درد و ناراحتی خفیف داشته باشید که این با دارو قابل کنترل است. اگر درد یا ناراحتی شدیدی دارید که بیش از یک هفته طول کشیده، با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
آیا می‌توان بعد از عمل عصب‌کشی غذا خورد؟
بهتر است صبر کنید تا بی‌حسی از بین برود. تاثیرات داروی بی‌حسی معمولا تا چند ساعت دوام دارد. بعد از آن سعی کنید در ابتدا از غذا‌های نرم تر مانند پاستا، پوره سیب زمینی و ماست مصرف کنید. خوردن خوراکی‌های سخت را تا زمان بهبودی به تعویق بیندازید. همچنین باید از گاز گرفتن و جویدن با دندان تازه درمان شده خودداری کنید. سعی کنید تا زمانی که روکش دائمی دندانتان حاضر می‌شود، غذا‌ها را با سمت دیگر دهانتان بجوید.
آیا می‌توان بعد از انجام عمل عصب‌کشی رانندگی کرد؟
بستگی دارد. اگر شما در حین عمل عصب‌کشی از بی‌حسی موضعی یا اکسید نیتروژن استفاده کردید، می‌توانید خودتان رانندگی کنید. اما افرادی که آرامبخش خوراکی یا داخل وریدی دریافت کرده‌اند نمی‌توانند خودشان رانندگی کنند و لازم است که یکی از دوستان یا اعضای خانواده آن‌ها را همراهی کند.
آیا عصب‌کشی یک روش درمانی ایمن است؟
عصب‌کشی یک روش درمانی موثر و ایمن است. این روش در بیشتر از ۹۸ درصد موارد موفقیت آمیز است.
آیا عمل عصب‌کشی دردناک است؟
تعداد زیادی از مردم از اینکه بعد از انجام عمل عصب‌کشی درد داشته باشند، می‌ترسند. اما در حقیقت بعد از عصب‌کشی درد اکثر افراد تسکین پیدا می‌کند چون عامل عفونت از دندان تخلیه شده است. اگر بعد از عصب‌کشی دچار درد شدید و ضربان دار شدید، حتما با دندانپزشک خود تماس بگیرید.
اگر عمل عصب‌کشی را انجام ندهیم چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر پالپ دندان عفونی شده، درمان نشود؛ ممکن است دیگر در آینده قابل درمان نباشد. در این حالت تنها جایگزینی که برای عصب‌کشی وجود دارد کشیدن دندان آسیب دیده است. البته این کار در برخی موارد بهترین راه است. اما همیشه بهتر است که دندان‌های طبیعی خود را نگه‌دارید در نتیجه دندانپزشکان توصیه می‌کنند که حتما عمل عصب‌کشی انجام شود.
